Γράφει ο

ΑΝΤΩΝΗΣ ΑΝΔΡΟΥΛΙΔΑΚΗΣ

Το κείμενο της Μαρίας Καρυστιανού, Ζωή χωρίς Οξυγόνο, γραμμένο με αφορμή την πρόωρη λήξη της ανακριτικής διαδικασίας για το δυστύχημα των Τεμπών, αποτελεί μια σπάνια μαρτυρία συλλογικού πένθους που ξεπερνά την ιδιωτική σφαίρα. Η αφήγηση της δεν περιορίζεται στο προσωπικό βίωμα απώλειας, αλλά αναδεικνύει τη διάσταση ενός ιστορικού τραύματος που αφορά ολόκληρη την ελληνική κοινωνία.

Η Μαρία Καρυστιανού ορίζει τα Τέμπη ως «έγκλημα κατά της ζωής, κατά της Δημοκρατίας, κατά της χώρας». Η διατύπωση αυτή παραπέμπει άμεσα στην έννοια του «επιλεγμένου τραύματος» που ανέπτυξε ο Vamik Volkan (1997, 2001), σύμφωνα με την οποία ορισμένα τραύματα αποκτούν μνημονικό χαρακτήρα που ξεπερνά τη γενιά των επιζώντων. Τα Τέμπη, λόγω της βαρύτητας και του τρόπου που το κράτος χειρίστηκε τη μνήμη τους, τείνει να αποκτήσει αυτόν τον διαγενεακό χαρακτήρα. Δεν είναι μόνο οι οικογένειες των θυμάτων που φέρουν το βάρος, αλλά μια ολόκληρη κοινωνία που βλέπει την αδικία -που ήδη έχει γνωρίσει στο πετσί της- να διαιωνίζεται με προκλητικό τρόπο.

Ενισχύστε το militaire.gr ,δείτε γιατί ΕΔΩ

«Χωρίς απαντήσεις… χωρίς έρευνα… δεν άντεξαν την αλήθεια» λέει η κυρία Καρυστιανού, εντοπίζοντας ακριβώς στην έννοια της «δευτερογενούς τραυματοποίησης» (secondary trauma) και ειδικότερα σ’ αυτό που ονομάζεται «θεσμική προδοσία» (institutional betrayal) (Freyd, 2013): η εμπειρία ότι οι θεσμοί που θα έπρεπε να υπερασπιστούν τη δικαιοσύνη όχι μόνο αποτυγχάνουν, αλλά ενεργά αποκρύπτουν την αλήθεια. Στα Τέμπη, η απουσία διαφάνειας και η προσπάθεια συγκάλυψης μετατρέπει το τραύμα από φυσική καταστροφή σε πολιτική προδοσία. Αυτό πολλαπλασιάζει την οδύνη και ενισχύει τη δυσπιστία των πολιτών προς το «κράτος δικαίου».

Η θεωρία του Ιστορικού Τραύματος υπογραμμίζει ότι η θεραπεία ξεκινά από την «αφήγηση». Όπως σημειώνει η Brave Heart (1998), το τραύμα που παραμένει σιωπηλό σαπίζει, ενώ όταν εκφράζεται μέσα από συλλογικές μορφές μνήμης μπορεί να μετατραπεί σε δύναμη αντίστασης. Ο Λόγος της Μ. Καρυστιανού είναι ακριβώς μια τέτοια προσπάθεια: μια δημόσια μαρτυρία πένθους που αρνείται τη σιωπή και επιμένει στη διατύπωση του «ανείπωτου».

Η φράση «βγαίνουμε στους δρόμους» δείχνει πώς μπορεί η προσωπική θλίψη να μεταμορφώνεται σε συλλογικό κάλεσμα για δράση. Εδώ, η αφήγηση δεν λειτουργεί μόνο θεραπευτικά για τους συγγενείς των θυμάτων, αλλά αποκτά χαρακτήρα κοινωνικής χειραφέτησης, προσκαλώντας όλους τους πολίτες να συμμετάσχουν σε μια κοινή πράξη μνήμης, αντίστασης και θεραπείας.

Στη βιβλιογραφία του Συλλογικού Ιστορικού Τραύματος (βλ. Gone et al., 2019· Hirschberger, 2018), η φροντίδα και η συλλογική ενσυναίσθηση ορίζονται ως επουλωτικές και επαναστατικές δυνάμεις, γιατί αντιστρέφουν τον κύκλο της σιωπής, της ντροπής και της ενοχής. Και δεν υπάρχει καλύτερη έκφραση αυτής της αγαπητικής αντι-τραυματικής δύναμης από τη φράση «Η αγάπη για τα παιδιά μας κινεί βουνά». Η αγάπη δεν παρουσιάζεται πλέον ως παθητική αποδοχή, αλλά ως πολιτική ενέργεια που κινητοποιεί για δικαιοσύνη και αλήθεια. Πρόκειται για την κατ’ εξοχήν γλώσσα αγάπης, τρυφερότητας και φροντίδας μέσα σε συνθήκες οδύνης. Πρόκειται για την Αγάπη ως συνώνυμο της Δικαιοσύνης.

Επιπλέον, η φράση «Χωρίς χρώματα, χωρίς κόμματα, χωρίς συμφέροντα», που εύκολα  θα μπορούσε να παρερμηνευθεί ως απολίτικη, δεν είναι απλώς ένα σύνθημα· είναι μια μορφή θεραπευτικής στάσης απέναντι στο τραύμα. Γιατί το συλλογικό τραύμα, για να επουλωθεί, χρειάζεται να υπερβεί τις διαχωριστικές γραμμές που άλλοτε το γεννούν και άλλοτε το συντηρούν. Στην περίπτωση των Τεμπών, το αίτημα για δικαιοσύνη δεν ανήκει σε έναν πολιτικό χώρο· ανήκει σε ολόκληρη την κοινωνία, σε κάθε άνθρωπο που αναγνωρίζει τον εαυτό του στο χαμό των νέων παιδιών, στην αδικία που δεν βρίσκει δικαίωση. Το «χωρίς χρώματα» σημαίνει ότι το τραύμα μας ενώνει βαθύτερα από ό,τι μας χωρίζουν οι ιδεολογίες· το «χωρίς κόμματα» σημαίνει ότι η μνήμη και η αγάπη για τους νεκρούς δεν είναι αντικείμενο εκμετάλλευσης· και το «χωρίς συμφέροντα» σημαίνει ότι η θεραπεία έρχεται μόνο όταν το τραύμα αναγνωριστεί στην καθαρή του μορφή – ως κοινός πόνος και ως κοινή απαίτηση για δικαιοσύνη.

Το κάλεσμα για συγκέντρωση στις 6 Σεπτεμβρίου αντανακλά την τελευταία φάση της θεραπευτικής διαδικασίας του ιστορικού τραύματος: τη μετατροπή του πόνου σε συλλογική πράξη. Όπως σημειώνει ο Hirschberger (2018), το συλλογικό τραύμα μπορεί, παρά τον καταστροφικό του χαρακτήρα, να αποτελέσει πηγή νέου κοινωνικού γίγνεσθαι. Και η αφήγηση της Καρυστιανού επιδιώκει να περάσει από το στάδιο της απελπισίας στο στάδιο της συλλογικής αναγέννησης.

Ενισχύστε το militaire.gr ,δείτε γιατί ΕΔΩ

Συμπερασματικά, η διακήρυξη της Καρυστιανού «Ζωή χωρίς Οξυγόνο» μπορεί να ιδωθεί ως εμβληματική εφαρμογή της θεωρίας του Ιστορικού Τραύματος, καθώς το ατομικό πένθος μετατράπηκε σε συλλογικό τραύμα και η θεσμική προδοσία αύξησε τη δυσπιστία και την οδύνη, έρχεται τώρα η αφήγηση να γίνει θεραπευτική και αντι-τραυματική πράξη, αξιοποιώντας την αγάπη και την ενσυναίσθηση ως επαναστατικά εργαλεία. Είναι η ώρα της  συλλογικής δράσης να να επαναφέρει την αλήθεια, τη δικαιοσύνη και την ελπίδα.

Είναι βέβαιο πως τα Τέμπη ξεπέρασαν  τα όρια μιας σιδηροδρομικής τραγωδίας, καθώς έχουν πλέον εγγραφεί  στο συλλογικό φαντασιακό ως ένα συλλογικό ιστορικό τραύμα που καλεί σε μνήμη, αντίσταση και εν τέλει πολιτική θεραπεία.