Περιεχόμενα
ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΟΥ ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΗ … 11
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Alix Kates Shulman
Χορεύοντας στην επανάσταση. Ο φεμινισμός της Έμμα Γκόλντμαν … 15
Η τραγωδία της γυναικείας χειραφέτησης … 37
Η αναρχία και το ζήτημα του φύλου … 51
Η γυναικεία ψήφος … 59
Τι μπορεί να προσφέρει η αναρχία στις γυναίκες; … 77
Η Νέα Γυναίκα … 83
Το εμπόριο γυναικών … 87
Περί γάμου και έρωτα … 103
Ζήλια. Αιτίες και προτεινόμενη θεραπεία … 117
Λουίζ Μισέλ … 127
Μέρι Γούλστοουνκραφτ. Η τραγική ζωή και ο παθιασμένος αγώνας για ελευθερία … 145
Οι κοινωνικές διαστάσεις του ελέγχου των γεννήσεων … 159
Ο αγώνας του φεμινισμού δεν είναι μάταιος … 171
Το στοιχείο του σεξ στη ζωή … 175
Η Έμμα Γκόλντμαν υπήρξε μία από τις πιο παθιασμένες γυναίκες της εποχής της, μια αναρχική επαναστάτρια που τόλμησε να αψηφήσει κάθε είδους εξουσία και να ζήσει τη ζωή της σύμφωνα με τις ιδέες της. Η μαχητικότητα και η ορμή του αγώνα της, καθώς και η ακεραιότητα του χαρακτήρα της συνεχίζουν ακόμη και σήμερα να προκαλούν δέος και θαυμασμό. Η Κόκκινη Έμμα, η πιο επικίνδυνη γυναίκα του κόσμου, η ιέρεια της αναρχίας, η ανυπότακτη συνδικαλίστρια, η «αιμοσταγής τρομοκράτισσα», η φλογερή φεμινίστρια θα αποτελέσει ένα ξεχωριστό παράδειγμα στις απόπειρες του ανθρώπου να δημιουργήσει έναν διαφορετικό κόσμο, πιο ελεύθερο και πιο δίκαιο.
Από πολύ νωρίς η Γκόλντμαν αρνήθηκε να υποταχθεί στην τραγική μοίρα του φύλου της. Πίστευε ακράδαντα πως το ιδεώδες της ελευθερίας που κόμιζε περνούσε μέσα από την εξέγερση των γυναικών. Καθ’ όλη τη διάρκεια της πολιτικής της στράτευσης δημοσίευε κείμενα και έβγαζε πύρινους λόγους για τη χειραφέτηση της γυναίκας και την απελευθέρωσή της από όλα τα δεσμά που την κρατούν υποταγμένη. Ο γάμος και ο έρωτας, ο πουριτανισμός και η υποκριτική ηθική, το δικαίωμα στην ψήφο και ο έλεγχος των γεννήσεων, οι μαχητικές σουφραζέτες και οι απόκληρες ιερόδουλες, ο φεμινισμός και οι πρακτικές του είναι μερικά από τα θέματα με τα οποία η Γκόλντμαν αναμετρήθηκε στην αγωνιώδη προσπάθειά της να απελευθερώσει το φύλο της. Στον τόμο που κρατάτε στα χέρια σας παρουσιάζουμε τα περισσότερα από αυτά τα κείμενα, που στο σύνολό τους συνθέτουν αυτό που η ίδια ονόμασε τραγωδία της γυναικείας χειραφέτησης.
από το οπισθόφυλλο του βιβλίου
Το βιβλίο περιλαμβάνει δεκατρία κείμενα της Έμμα Γκόλντμαν, κάποια αδημοσίευτα από το αρχείο της, κάποια άλλα δημοσιευμένα σε περιοδικά και εφημερίδες. Όμως τα περισσότερα είναι δημοσιευμένα στο περιοδικό μηνιαίο Mother Earth [χαρακτηριζόταν ως Μηνιαίο περιοδικό αφιερωμένο στην κοινωνική επιστήμη και τη λογοτεχνία, Μάρτιος 1906 – Αύγουστος 1917], του οποίου είχε την επιμέλεια. Στη σύνταξη του περιοδικού μεταξύ άλλων συμμετείχε και ο Αλεξάντερ Μπέργκμαν.
Το 1917, λίγο πριν την Α΄ Παγκόσμια Ανθρωποσφαγή, δημοσιεύεται στο περιοδικό Mother Earth άρθρο που εκφράζει αντίθεση στην είσοδο των ΗΠΑ στον πόλεμο, προτρέποντας τους άνδρες να αρνηθούν τη στρατολόγηση. Μετά και την ψήφιση νόμου περί κατασκοπείας από το Κογκρέσσο στις 15 Ιουνίου 1917, ο οποίος προέβλεπε φυλάκιση μέχρι και 20 έτη σε όποιον παρεμπόδιζε το στρατό, με απόφαση του Υπουργείου Δικαιοσύνης των ΗΠΑ κατάσχεται όλο το υλικό του περιοδικού, το οποίο παρέμεινε σε κυκλοφορία μέχρι τον Αύγουστο του 1917. Η Έμμα Γκόλντμαν και ο Αλεξάντερ Μπέργκμαν συνελήφθησαν και το 1919 απελάθηκαν στη Σοβιετική Ένωση μαζί με άλλα 258 άτομα.
Όπως μας πληροφορεί η Alix Kates Shulman [στμ. Η Alix Kates Shulman είναι συγγραφέας, φεμινίστρια και ακτιβίστρια για τα δικαιώματα των γυναικών. Το κείμενο (ενν. η Εισαγωγή) που δημοσιεύουμε εδώ βρίσκεται στον συλλογικό τόμο Feminist Interpretations of Emma Goldman, The Pennsylvania State University, Πενσυλβάνια 2007.], […]Αυτή η ορκισμένη εχθρός του καπιταλισμού, του κράτους και της οικογένειας συλλαμβανόταν τόσο συχνά, ώστε ποτέ δεν μιλούσε δημόσια χωρίς να κουβαλά μαζί της κι ένα βιβλίο για να έχει να διαβάσει στη φυλακή. Το ριζοσπαστικό περιοδικό που ίδρυσε και επιμελούταν για περισσότερο από μία δεκαετία, το Mother Earth (Μητέρα Γη), κατασχέθηκε κάποια στιγμή από την κυβέρνηση εξαιτίας ενός άρθρου της για την πορνεία. Υπήρξε δεινή και ατρόμητη ρήτορας. Κατά τη διάρκεια της δράσης της συνελήφθη αμέτρητες φορές και φυλακίστηκε τρεις: μία φορά για δήθεν υποκίνηση σε εξέγερση ενός εργατικού συλλαλητηρίου, μία φορά για καθοδήγηση ενός μεγάλου ακροατηρίου στη χρήση αντισυλληπτικών και μία φορά λίγο πριν από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο για συνωμοσία με σκοπό την παρεμπόδιση της στράτευσης. Ωστόσο, ακόμη και μετά την απέλασή της κατάφερε να επιστρέψει στις συνειδήσεις του κόσμου με τη συγκλονιστική αυτοβιογραφία της Ζώντας τη ζωή μου.[…]
Σε άλλο σημείο της εισαγωγής, η Shulman καταγράφει την άποψη της Έμμα Γκόλντμαν για την Ηθική: […] «Είναι η Ηθική», έγραφε στο δοκίμιό της «Victims of morality» με κεφαλαίο ήττα, «που καταδικάζει τη γυναίκα στην αγαμία, την πορνεία και την απερίσκεπτη αναπαραγωγή δυστυχισμένων παιδιών (…) Η θρησκεία και η ηθική είναι αποτελεσματικότερο όπλο για να κρατά υποταγμένους τους ανθρώπους σε σχέση με το ρόπαλο και το πιστόλι». […]
«Η ιστορία μάς έχει διδάξει ότι κάθε καταπιεσμένη τάξη κέρδισε την απελευθέρωσή της από τους αφεντάδες της μέσα από τις δικές της προσπάθειες. Είναι απαραίτητο η γυναίκα να διδαχθεί αυτό το μάθημα, να συνειδητοποιήσει ότι η ελευθερία της θα φτάσει μέχρι εκεί που της επιτρέπει η δύναμή της να την πραγματώσει».[…]
Παραθέτουμε κάποια αποσπάσματα από τα κείμενα της Γκόλντμαν που περιλαμβάνονται στο βιβλίο.
Η ΤΡΑΓΩΔΙΑ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑΣ ΧΕΙΡΑΦΕΤΗΣΗΣ
[στμ. Δημοσιεύτηκε το 1906 στο περιοδικό Mother Earth]
[…]
Η ειρήνη και η αρμονία των φύλων και των ατόμων δεν προϋποθέτει απαραίτητα την επιπόλαιη εξίσωση των ανθρώπων‧ ούτε απαιτεί την εξάλειψη των ιδιαίτερων προσωπικών χαρακτηριστικών ή γνωρισμάτων. Το πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε σήμερα και που στο εγγύς μέλλον θα πρέπει να επιλύσουμε είναι πώς μπορεί κάποιος να είναι ο εαυτός του και παράλληλα, ως αδιάσπαστο σύνολο με τους άλλους, να αισθάνεται εγγύτητα για όλα τα ανθρώπινα πλάσματα [εμείς θα προσθέσουμε, εγγύτητα για όλα τα όντα, έμβια και «μη»], διατηρώντας ταυτοχρόνως τα δικά του ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. […]
Το σύνθημα δεν πρέπει να είναι συγχωρούμε ο ένας τον άλλον‧ θα έπρεπε να είναι να κατανοούμε ο ένας τον άλλον. Ο διάσημος αφορισμός της Μαντάμ ντε Σταλ «Να καταλαβαίνεις τα πάντα σημαίνει να συγχωρείς τα πάντα» ποτέ δεν μου άρεσε ιδιαίτερα, μου θυμίζει θρησκευτική εξομολόγηση. Το να συγχωρεί κάποιος τον συνάνθρωπό του είναι κάτι που κομίζει την ιδέα της φαρισαϊκής ανωτερότητας. Θα αρκούσε να κατανοήσουμε τον συνάνθρωπό μας. […]
Η ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΨΗΦΟΣ
[στμ. Δημοσιεύτηκε το 1910 στο περιοδικό Mother Earth.]
[…]
Η δυστυχία της γυναίκας δεν συνίσταται στο ότι αδυνατεί να κάνει τη δουλειά του άντρα, αλλά ότι ξοδεύει τη ζωτική της ενέργεια στην προσπάθειά της να τον ξεπεράσει. Υπάρχει μια παράδοση αιώνων που την έχει καταστήσει σωματικά ανίκανη να συναγωνιστεί μαζί του. Ω, γνωρίζω πως μερικές το έχουν πετύχει, αλλά με τι τίμημα, τι φοβερό τίμημα! Σημασία δεν έχει το είδος εργασίας που κάνει η γυναίκα, αλλά μάλλον η ποιότητα της εργασίας που προσφέρει. Δεν μπορεί ούτε να προσφέρει στην ψήφο μια νέα ποιότητα, ούτε να εισπράξει από όλο αυτό κάτι που θα μπορούσε να βελτιώσει τη δική της ποιότητα. Η πρόοδος, η ελευθερία και η ανεξαρτησία της πρέπει να πηγάζουν μέσα από τον εαυτό της. Πρώτον, προβάλλοντας τον εαυτό της ως προσωπικότητα κι όχι ως εμπόρευμα. Δεύτερον, με το να αρνείται το δικαίωμα οποιουδήποτε πάνω στο σώμα της‧ να αρνείται να γεννήσει παιδιά αν δεν το επιθυμεί‧ να αρνείται να είναι υπηρέτρια του Θεού, του κράτους, της κοινωνίας, του συζύγου, της οικογένειας και ούτω καθεξής. Έτσι θα κάνει τη ζωή της απλούστερη, ουσιαστικότερη και πληρέστερη. Δηλαδή, να προσπαθήσει να ανακαλύψει την ουσία και το νόημα της ζωής σε όλη την πολυπλοκότητά του, απελευθερώνοντας τον εαυτό της από τον φόβο της κοινής γνώμης και της δημόσιας κατακραυγής. Μόνο αυτό θα απελευθερώσει τη γυναίκα, και όχι το ψηφοδέλτιο. Θα τη μετατρέψει σε μια δύναμη πρωτόγνωρη για τον κόσμο, μια δύναμη για πραγματική αγάπη, ειρήνη και αρμονία. Μια δύναμη θεϊκής φλόγας, ζωοποιού, μια δημιουργός ελεύθερων αντρών και γυναικών.
ΤΙ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΠΡΟΣΦΕΡΕΙ Η ΑΝΑΡΧΙΑ ΣΤΙΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ;
[στμ. Δημοσιεύτηκε τον Οκτώβριο του 1897 στο περιοδικό St. Louis Post–Dispatch.]
[…]
«Πιστεύετε στο γάμο;», τη ρώτησα.
«Όχι», απάντησε η μικροκαμωμένη αναρχική, με την ίδια αποφασιστικότητα όπως και πριν. «Πιστεύω πως όταν δύο άνθρωποι αγαπιούνται, κανένας δικαστής, υπουργός, δικαστήριο ή οποιοδήποτε σώμα ανθρώπων δεν πρέπει να έχει την οποιαδήποτε σχέση. Αυτοί οι ίδιοι είναι που θα ορίσουν τη σχέση μεταξύ τους. Όταν αυτή γίνει δυσάρεστη για οποιοδήποτε μέλος, ακόμη και για ένα από τα μέλη, τότε μπορεί να τερματιστεί το ίδιο ήσυχα όπως ξεκίνησε».
[…] «Η ένωση θα πρέπει να συγκροτηθεί», συνέχισε, «όχι όπως συμβαίνει τώρα, δηλαδή για να προσφέρει στη γυναίκα ένα στήριγμα κι ένα σπιτικό, αλλά επειδή στην ένωση κατοικοεδρεύει ο έρωτας, και αυτή η συνθήκη μπορεί να επιτευχθεί μόνο με μια εσωτερική επανάσταση, που σημαίνει την Αναρχία». […]
ΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟ ΓΥΝΑΙΚΩΝ
[Στμ. Δημοσιεύτηκε το 1910 στο περιοδικό Mother Earth.]
Οι μεταρρυθμιστές μας ξαφνικά έκαναν μεγάλη ανακάλυψη: το εμπόριο λευκής σαρκός. Οι εφημερίδες είναι γεμάτες με αυτά τα «ανήκουστα φαινόμενα» που συμβαίνουν δίπλα μας και ήδη οι νομοθέτες ετοιμάζουν μια σειρά διατάξεων για να αντιμετωπίσουν τη φρικωδία.[…]
Είναι χαρακτηριστικό ότι κάθε φορά που η κοινή γνώμη πρέπει να μεταστρέψει το βλέμμα της από μια μεγάλη κοινωνική αδικία, εγκαινιάζεται μια σταυροφορία κατά της ακολασίας, του τζόγου, των σαλούν και ούτω καθεξής. Και ποιο είναι το αποτέλεσμα αυτώ των σταυροφοριών; Ο τζόγος αυξάνεται, τα σαλούν κάνουν πονηρές δουλειές από τις πίσω πόρτες, η πορνεία βρίσκεται στο απώγειό της και το κύκλωμα των νταβατζήδων και των μαστροπών χειροτερεύει συνεχώς.[…]
Η πιο αστεία πλευρά του ζητήματος είναι η αγανάκτηση των «καλών και ενάρετων συνανθρώπων» μας, ειδικά εκείνων χριστιανών κυρίων που βρίσκονται πάντα στην πρώτη γραμμή κάθε σταυροφορίας. Μήπως φταίει η παντελής άγνοιά τους για την ιστορία της θρησκείας, και ιδιαίτερα της χριστιανικής; Ή μήπως ελπίζουν να συσκοτίσουν τη σημερινή γενιά για τον ρόλο που έπαιξε στο παρελθόν η εκκλησία σε σχέση με την πορνεία; Ό,τι λόγους και να έχουν, θα έπρεπε να είναι οι τελευταίοι που δικαιούνται να καταδικάζουν τα σημερινά αθώα θύματα. Διότι είναι γνωστό ακόμη και στον τελευταίο μαθητή ότι η πορνεία έχει θρησκευτική προέλευση, διατηρήθηκε και καλλιεργήθηκε για πολλούς αιώνες όχι σαν ντροπή αλλά σαν αρετή, η οποία χαιρετίστηκε ως τέτοια από τους ίδιους τους θεούς.
«Φαίνεται ότι η καταγωγή της πορνείας εντοπίζεται κυρίως σε ένα θρησκευτικό τελετουργικό, στη θρησκεία, τον μεγάλο θεματοφύλακα της κοινωνικής παράδοσης, που διασώζει με μεταλλαγμένη μορφή την αρχέγονη ελευθερία, η οποία εξέλιπε από τη γενικότερη κοινωνική ζωή. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι αυτό που περιγράφει ο Ηρόδοτος τον 5ο αιώνα π.Χ. στον Ναό της Μύλιττας, της Βαβυλώνειας Αφροδίτης. Κάθε γυναίκα έπρεπε να έρθει μια φορά στη ζωή της και να δοθεί στον πρώτο ξένο που θα έβαζε ένα νόμισμα στην αγκαλιά της προς τιμή της Θεάς. Παρόμοια έθιμα υπήρχαν και σε άλλα μέρη της Δυτικής Ασίας, στη Βόρεια Αφρική, στην Κύπρο και σε άλλα νησιά της Ανατολικής Μεσογείου, καθώς και στην Ελλάδα, όπου ο Ναός της Αφροδίτης στην Κόρινθο διέθετε πάνω από χίλιες ιερόδουλες στην υπηρεσία της Θεάς.
Η θεωρία ότι η θρησκευτική πορνεία αναπτύχθηκε κατά γενικό κανόνα από την πεποίθηση ότι η γενετήσια δραστηριότητα των ανθρώπινων όντων ασκούσε μια μυστικιστική και θρησκευτική επίδραση στην ενίσχυση της γονιμότητας της Φύσης υποστηρίζεται από όλους τους έγκυρους συγγραφείς επί του θέματος. Σταδιακά. Όμως, όταν η πορνεία μετεξελίχθηκε σε έναν οργανωμένο θεσμό υπό την επιρροή του ιερατείου, η θρησκευτική πορνεία απέκτησε ωφελιμιστικά χαρακτηριστικά, συμβάλλοντας στην αύξηση των δημόσιων εσόδων.
Η άνοδος του χριστιανισμού στην εξουσία προκάλεσε μια μικρή αλλαγή σε αυτή την πολιτική. Οι σημαντικότεροι πατέρες της Εκκλησίας ανέχονταν την πορνεία. Τον 13ο αιώνα συναντάμε οίκους ανοχής που λειτουργούσαν υπό την προστασία των δημοτικών αρχών, ενώ οι διευθύνοντες θεωρούνταν σχεδόν δημόσιοι υπάλληλοι.» [Στμ. Απόσπασμα από το βιβλίο Sex in relation to society (1910) του Havelock Ellis, (1859-1939), Άγγλου φυσικού και συγγραφέα, ο οποίος μελέτησε την ανθρώπινη σεξουαλικότητα. Υπήρξε υπέρμαχος της ευγονικής.]
Στα παραπάνω πρέπει να προστεθούν τα ακόλουθα από τον δρα Σάνγκερ: «Ο Πάπας Κλήμης Β΄ εξέδωσε διάταγμα σύμφωνα με το οποίο οι πόρνες θα γίνονταν ανεκτές στην περίπτωση που κατέβαλλαν στην Εκκλησία ένα ορισμένο ποσό από τα κέρδη τους. […] Ο Πάπας Σέξτιος Δ΄ ήταν πιο πρακτικός: Από ένα μόνο πορνείο, το οποίο είχε κατασκευάσει ο ίδιος, εισέπραττε έσοδα αξίας είκοσι χιλιάδων δουκάτων.»
[Στμ. William Sanger, αμερικανός γιατρός, έγραψε την κλασική μελέτη The History o Prostitution. Its Extent, Causes and Effects, 1858, Νέα Υόρκη.]
[…]Μόνο μια κοινή γνώμη ενημερωμένη, απαλλαγμένη από την εμμονή για τη νομική και ηθική καταδίωξη των ιερόδουλων, μπορεί να βοηθήσει στην βελτίωση των σημερινών συνθηκών. Το να κλείνουμε με ευκολία τα μάτια και να αγνοούμε τις κοινωνικές προεκτάσεις αυτού του κακού μόνο να επιδεινώσει τα πράγματα μπορεί. Πρέπει να ξεπεράσουμε τις ανόητες αντιλήψεις μας περί δήθεν ανώτερης ηθικής και να μάθουμε να αναγνωρίζουμε την πορνεία ως προϊόν κοινωνικών συνθηκών. Εάν συνειδητοποιήσουμε αυτό το πράγμα, τότε θα υποδαυλίσουμε την υποκρισία και θα εξασφαλίσουμε περισσότερη κατανόηση και πιο ανθρώπινη μεταχείριση. Η πορνεία, ωστόσο, ποτέ δεν πρόκειται να εξαλειφθεί εάν πρώτα δεν προχωρήσουμε σε καθολική μεταμόρφωση όλων των αποδεκτών αξιών -ειδικά των ηθικών- σε συνδυασμό με την κατάργηση της βιομηχανικής δουλείας.
[…]
Σημείωση: Οι επισημάνσεις είναι δικές μας. (σελ. 190 / Δεκέμβριος 2024)
Συσπείρωση Αναρχικών
Δημοσιεύθηκε στην ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ, φ.258, Απρίλιος 2025
