Ένα απόσπασμα από το βιβλίο του Σέρτζιο Μπετίνι, με τίτλο Η τέχνη στο τέλος του αρχαίου κόσμου, περιγράφει έναν κόσμο που δύσκολα δεν θα αναγνωριζόταν ως παρόμοιος με αυτόν στον οποίο ζούμε:
«Οι πολιτικές λειτουργίες αναλαμβάνονται από τη γραφειοκρατία του κράτους, που αποκτά εντονότερα χαρακτηριστικά και απομονώνεται (προμηνύοντας τις βυζαντινές και μεσαιωνικές αυλές), ενώ οι μάζες αποσύρονται από την πολιτική (σπέρμα της λαϊκής ανωνυμίας του Μεσαίωνα). Ωστόσο, εντός του κράτους σχηματίζονται νέοι κοινωνικοί πυρήνες γύρω από ποικίλες μορφές δραστηριότητας (σπέρμα των μεσαιωνικών συντεχνιών), και τα λατιφούντια, τα οποία έχουν καταστεί αυτάρκη, προοιωνίζουν την οργάνωση ορισμένων μεγάλων μοναστηριών και του ίδιου του φεουδαρχικού κράτους.»
Αν η συγκέντρωση των πολιτικών λειτουργιών στα χέρια μιας κρατικής γραφειοκρατίας, η αποκοπή της από τη λαϊκή βάση και η αυξανόμενη αποχή των μαζών αποτυπώνουν τέλεια τη δική μας ιστορική συνθήκη, αρκεί να επικαιροποιήσουμε τους όρους των επόμενων γραμμών του βιβλίου, για να αναγνωρίσουμε κάτι οικείο. Στα μεγάλα λατιφούντια, που επικαλείται ο Μπετίνι, αντιστοιχούν σήμερα οικονομικές και κοινωνικές ομάδες που δρουν με ολοένα και μεγαλύτερη αυτάρκεια, ακολουθώντας μια λογική εντελώς αποσυνδεδεμένη από τα συμφέροντα της συλλογικότητας· και στους κοινωνικούς πυρήνες, που σχηματίζονται εντός του κράτους, αντιστοιχούν όχι μόνο τα λόμπι που δρουν μέσα στις κρατικές γραφειοκρατίες, αλλά και η ενσωμάτωση στις κυβερνητικές λειτουργίες ολόκληρων επαγγελματικών κατηγοριών, όπως συνέβη τα τελευταία χρόνια με τους γιατρούς.
Το συγκεκριμένο βιβλίο του Μπετίνι δημοσιεύτηκε το 1948. Το 1971 κυκλοφόρησε το βιβλίο του Ρομπέρτο Βάκκα Ο επερχόμενος μεσαίωνας, όπου ο συγγραφέας προέβλεπε μια καταστροφική εξέλιξη των πιο αναπτυγμένων χωρών, οι οποίες δεν θα ήταν πλέον σε θέση να επιλύσουν τα προβλήματα που συνδέονται με την παραγωγή και τη διανομή της ενέργειας, τις μεταφορές, την ύδρευση, τη διαχείριση των απορριμμάτων και την επεξεργασία της πληροφορίας. Αν ο Βάκκα μπορούσε να γράψει ότι οι αναγγελίες επικείμενων καταστροφών ήταν εκείνα τα χρόνια τόσο πολυάριθμες, ώστε να έχουν δημιουργήσει μια πραγματική «καταστροφολογική» λογοτεχνία, σήμερα οι αποκαλυπτικές προβλέψεις, ιδίως εκείνες που σχετίζονται με το κλίμα, έχουν τουλάχιστον διπλασιαστεί.
Ακόμη κι αν οι καταστροφές –όπως εκείνες που σχετίζονται με την πυρηνική ενέργεια– είναι, αν όχι πιθανές, πάντως δυνατές, η υποβάθμιση των συστημάτων, μέσα στα οποία ζούμε, γίνεται αντιληπτή χωρίς να λαμβάνει απαραιτήτως τη μορφή μιας θεαματικής καταστροφής. Η πολιτική, οικονομική και πνευματική αποσύνθεση των ευρωπαϊκών χωρών είναι, για παράδειγμα, καταφανής σήμερα, ακόμη κι αν συνεχίσουν να επιβιώνουν για κάποιο διάστημα.
Πώς να εννοήσουμε, λοιπόν, την έλευση ενός νέου Μεσαίωνα; Με ποιον τρόπο η πολιτική αποχή, που παρατηρούμε γύρω μας, θα μπορέσει να μετασχηματιστεί σε μια «λαϊκή ανωνυμία» ικανή να επινοήσει νέες και ανώνυμες μορφές έκφρασης και ζωής; Και πώς η απομόνωση των κρατικών γραφειοκρατιών και η εξάπλωση αυτάρκων εξουσιών θα μπορέσουν να προκαλέσουν έμμεσα την εμφάνιση φαινομένων ανάλογων με τα μεγάλα μοναστήρια, όπου η έξοδος από την υπάρχουσα κοινωνία παράγει νέες κοινοτικές μορφές;
Είναι βέβαιο ότι αυτό θα μπορέσει να συμβεί μόνο αν ένας αρχικά ισχνός αλλά αυξανόμενος αριθμός ατόμων κατορθώσει να διαβάσει, στα πολιτικά μορφώματα που διαλύονται, τον οιωνό νέων ή παλαιότερων μορφών ζωής.
⸙⸙⸙
[Αναρτήθηκε στις 28 Απριλίου 2025 στην ιστοσελίδα του εκδοτικού οίκου Quodlibet (στη στήλη Una voce). Πρώτη δημοσίευση της μετάφρασης στο ηλεκτρονικό Φρέαρ. Δείτε τα περιεχόμενα του δέκατου πέμπτου ηλεκτρονικού μας τεύχους εδώ.]
