Καιρικά σχόλια από τον ΚΩΣΤΑ ΚΟΥΤΣΟΥΡΕΛΗ
///
Σε πολλά, η κηδεία του πάπα Φραγκίσκου θυμίζει εκείνην της βασίλισσας Ελισάβετ λίγα χρόνια πριν. Στον ξεπεσμό τους οι θεσμοί προσφέρονται περισσότερο για το θεαθήναι. Ο καθολικισμός σε Ευρώπη και Αμερική έχει χάσει την ικμάδα του και η θητεία του Μπεργκόλιο στο Βατικανό δεν άλλαξε κάτι ουσιώδες σε αυτό. Ωστόσο, η Αγία Έδρα είναι και θα παραμείνει για το ορατό μέλλον μια τεράστια διοικητική μηχανή με δεκάδες εκατομμύρια εργαζόμενους εξαρτώμενους εμμέσως ή αμέσως από αυτήν και οικονομικούς πόρους ανάλογους.
Αντιστρόφως ανάλογη όμως είναι πλέον η ιδεολογική και κοινωνική της επιρροή. Όταν ο δημόσιος λόγος σου δεν διακρίνεται πλέον επαρκώς από το ζαργκόν του γουοκισμού ή όποιας άλλης σημαίας ευκαιρίας, στην πράξη αυτό που σε στηρίζει είναι η αδράνεια, η ταχύτητά σου είναι η κεκτημένη, κι αυτή είναι φθίνουσα.
Βεβαίως, ο καθολικισμός δεν είναι η Ορθοδοξία του Βαρθολομαίου, ο οποίος οδήγησε τον θεσμό του οποίου προΐσταται στην πολιτική εξαέρωση – βλ. προπάντων Ουκρανία. Δυνάμεις ζωτικές διαθέτει ο καθολικισμός στην Αφρική και στην Ασία. Ίσως εκεί βρίσκεται και το μέλλον του όσο στην Ευρώπη και την Αμερική θα εκτοπίζεται από το Ισλάμ και τους νεοδιαμαρτυρομένους. Ή ίσως πάλι μια νέα εμπνευσμένη ηγεσία μπορέσει να τον ανασυντάξει.
Οι ρωμαϊκές πομπές πάντως δεν πρόκειται να τον σώσουν. Σε μια Ευρώπη πλήρως εκτουρισμένη, ακόμη και ο Ύπατος Ποντίφηξ δεν μοιάζει κάποτε παρά ως ένα ακόμη spettacolo.
///
Κάνουμε κάτι καλύτερα όταν το κάνουμε για τον Άλλον. Δεν έχει σημασία αν είναι ομοϊδεάτης ή κολλητός μας, αν είναι το Έθνος ή η ερωμένη μας, αν υπάρχει πράγματι ή είναι σκιά μισοφανταστική σαν τη Βεατρίκη ή τη Λάουρα. Σημασία έχει ότι μας οιστρηλατεί να ξεπεράσουμε τον εαυτό μας.
///
Το ειρηνευτικό σχέδιο των Αμερικανών για την Ουκρανία, που διόλου τυχαία διέρρευσε την προτεραία των συνομιλιών στο Λονδίνο, επιβεβαιώνει το ήδη διαφανέν: για την Ουάσιγκτον του Τραμπ, το ουκρανικό ζήτημα έχει διευθετηθεί. Οι Ρώσσοι νίκησαν και το Κίεβο οφείλει να καθυποταχθεί. Το ερώτημα του ποιος φέρει την ευθύνη αυτής της ήττας, που είναι ήττα τεράστια και για το ΝΑΤΟ και σύμπασα τη «συλλογική Δύση», κατά Τραμπ έχει επίσης, και φιλαληθώς, απαντηθεί: ο Ομπάμα και ο Μπάιντεν, οι neo-cons και οι Δημοκρατικοί, το βαθύ κράτος και το στρατιωτικό-βιομηχανικό σύμπλεγμα που γεννούν διαρκώς πολέμους.
Τους όρους της προταθείσης συμφωνίας ήταν εκ προοιμίου σαφές ότι ο Ζελένσκυ δεν γινόταν να τους αποδεχτεί – η ρητορική του όλα αυτά τα χρόνια του το απαγορεύει. Αυτό ήταν και το νόημα της διαρροής: να εκτεθεί το Κίεβο ως αδιάλλακτο και να δοθεί στους μεν Ρώσσους η ευκαιρία να ολοκληρώσουν την κατάκτηση των εδαφών που επιθυμούν, στους δε Αμερικανούς ένα ευλογοφανές πρόσχημα για να αποσυρθούν από τις διαπραγματεύσεις και να νίψουν τα χείρας τους.
Οι Ευρωπαίοι, στους οποίους περιήλθε η καυτή πατάτα, θα διαρρήξουν όπως πάντα τα ιμάτιά τους, θα πετάξουν διάφορα μεγαλόστομα και ηθικολογικά, θα στείλουν ίσως και ολίγα τελευταία πολεμοφόδια στους δυστυχείς Ουκρανούς για να σφαχτούν περισσότεροι. Και μετά, όπως πάντα, θα σκύψουν το κεφάλι και θα παρακαλέσουν τον Τραμπ να τους επιτρέψει να ξαναμπούν στο αμερικανικό μαντρί. Τι ’χες, Γιάννη, τι ’χα πάντα…
///
Ο ΠΑΝΘΗΡΑΣ
Στο Jardin des Plantes
Τα κάγκελα που τον κρατούν έχουν κουράσει
τόσο το βλέμμα του που πια είναι σαν τυφλό.
Όλα είναι κάγκελα γι’ αυτόν, κάγκελα δάση,
κάγκελα χίλια που έχουν ζώσει ένα κενό.
Το ρωμαλέο το βήμα του μάταια γυρεύει
φυγή απ’ τον κύκλο που ’ναι ασφυκτικά βραχύς,
λες και μια δύναμη πελώρια να χορεύει
γύρω απ’ τον άξονα μιας θέλησης νωθρής.
Σπάνια μόνο της ματιάς του η αυλαία
βουβά σηκώνεται. Μια λαμπερή σκιά
τότε τινάζει το κορμί του ακαριαία –
κι ύστερα σβήνει μόλις φτάσει στην καρδιά.
RAINER MARIA RILKE
///
Πετούσαν στα 10.000 πόδια. Τα καύσιμα κόντευαν να σωθούν, οι κινητήρες σε λίγο θα σταματούσαν, ακόμη όμως το αεροσκάφος ανέβαινε. Μάταια αναβόσβηναν τα λαμπάκια του κινδύνου στο έρημο πιλοτήριο. Στην καμπίνα, εμπρός στους ενθουσιώδεις επιβάτες, ο κυβερνήτης με φωνή στεντόρεια απήγγελλε: «Μ’ έναν σκοπό του ταξιδιού – προς τ’ άστρα!»
///
Επιστρέφουν οι νέοι στον χριστιανισμό; Κάποιες πρόσφατες έρευνες στις ΗΠΑ και στο ΗΒ (βλ. σχόλια) αυτό φαίνεται να υποδεικνύουν ή, έστω, την ανάσχεση της στροφής του γενικού πληθυσμού προς τον αγνωστικισμό και την αθεΐα. Και εδώ σε μας, εμπειρικά κρίνοντας, κάτι ανάλογο πρέπει να τεκταίνεται. Μετά τον κορωνοϊό, λ.χ., οι εκκλησιαζόμενοι τις Κυριακές και τις γιορτές είναι αρκετά περισσότεροι.
Τι τρέφει αυτή την τάση; Τρία πράγματα νομίζω. Το πρώτο είναι η ραγδαία υποχώρηση της πίστης προς την Πρόοδο. Πλατιά στρώματα του πληθυσμού πλέον γνωρίζουν καλά, το έχουν νιώσει στο πετσί τους μισό αιώνα τώρα, ότι η επαγγελία της ευημερίας, η υπόσχεση ότι εκείνα και τα παιδιά τους θα δουν καλύτερες μέρες, δεν ισχύει. Κάποιοι ολίγιστοι, ναι, εξακολουθούν να πλουτίζουν ακατάπαυστα, για την πλειονότητα όμως των Αμερικανών και των Ευρωπαίων, η διαβίωση έγινε πιο δύσκολη, και το μέλλον τους προμηνύεται ακόμη πιο θολό. Η καταφυγή στην χριστιανική καρτερία είναι εδώ μέσο ψυχικής αυτοπροστασίας απέναντι στην αυξανόμενη αβεβαιότητα.
Το δεύτερο είναι η βαθιά δυσπιστία που η ίδια αυτή πλειονότητα αισθάνεται κατά του κοσμικού υποκαταστάτου της θρησκείας, της επιστήμης. Σε ένα πλήθος ζητήματα, από την πανδημία ώς το κλίμα και από την γουόκ κουλτούρα ώς τη βιομηχανία του υγιεινισμού, οι ειδήμονες έχουν τόσο απαξιώσει τον εαυτό τους ώστε για πολλούς οι βεβαιώσεις τους να είναι πλέον σημείο αντιπροσανατολισμού: για να το λένε εκείνοι, σίγουρα δεν αληθεύει! Η επιστροφή στη θρησκεία λειτουργεί εδώ ως αναπλήρωση, ως αναζήτηση καθοδήγησης και παραμυθίας από μιαν άλλη, λιγότερο φθαρμένη, αυθεντία.
Το τρίτο είναι η διαπίστωση των συνεπειών του ατομικισμού. Του ψυχικού και κοινωνικού κόστους δηλαδή της αντίληψης ότι η ευτυχία ταυτίζεται με την αυτοπραγμάτωση, την αυτοέκφραση, την αυτοδιάθεση κλπ., και όχι με τα συλλογικά τους αντίστοιχα, την αλληλεγγύη, τον κοινοτισμό, την ομαδικότητα κ.ο.κ. Παρά την πανταχού παρούσα και τα πάντα πληρούσα ψηφιόσφαιρα, τις επικοινωνιακές υπερδιασυνδέσεις και τη ρητορική της καθολικής προσβασιμότητας, οι άνθρωποι αισθάνονται σήμερα περισσότερο μόνοι. Και αυτό τους οδηγεί, δειλά έστω, πίσω στους περιβόλους των ναών.
Φυσικά είναι πολύ νωρίς ακόμη για να εξαγάγουμε οριστικά συμπεράσματα. Όμως οι έως τώρα ενδείξεις είναι σημαντικές. Και πάντως έχουν ήδη αντίκτυπο στα πολιτικά και τα κοινωνικά πράγματα. Αν πλάι σ’ αυτήν τη μερική ανάκαμψη του χριστιανισμού βάλουμε και τις ανάλογες τάσεις στους κόλπους του ισλάμ, του ιουδαϊσμού, του ινδοϊσμού κλπ., μπορούμε να μιλήσουμε ίσως για ένα γενικό, περίπου οικουμενικό ρεύμα. Τις θρησκείες πολλοί κήρυκες του Λόγου στο παρελθόν θέλησαν να τις ξεγράψουν και διαψεύστηκαν. Το πιθανότερο είναι να διαψευστούν και τώρα.
///
Τι σόι άνθρωπος ήταν πράγματι, το ψυχανεμίστηκες μόνο όταν αποπειράθηκες να του εκφράσεις τον ώς τότε βουβό θαυμασμό σου. Θυμάσαι την γκριμάτσα του, εκείνη τη στιγμιαία αμφιταλάντευση μεταξύ θεατρικής μετριοφροσύνης και αυθόρμητης έπαρσης. Σαν να σου έλεγε: «Και ποιος είσαι εσύ που με κρίνεις;»
///
Τη δεκαετία του 1980 είχαμε τη «συντηρητική» στροφή των Ρήγκαν-Θάτσερ. Τώρα, για δεύτερη φορά μέσα σε μισό αιώνα, η νέα μείζων ανατροπή στην παγκόσμια πολιτική εκπορεύεται και πάλι από τα «δεξιά» του πολιτικού φάσματος («συντηρητική» την αποκαλούν κι εκείνη, κι ας κινείται στα περισσότερα στους αντίποδες της πρώτης – η κωμωδία των πολιτικών όρων…). Ρωσσοαμερικανική συνεννόηση, μεταναστευτικό, διεθνές εμπόριο, πολιτισμικοί-ιδεολογικοί πόλεμοι, σε όλα τα κρίσιμα ζητήματα ο Τραμπ προωθεί (με τον αναμενόμενα αιφνίδιο και συστηματικά χαοτικό του τρόπο) την πολιτική του ατζέντα. Το ερώτημα εδώ όμως είναι άλλο: για ποιον λόγο, αυτού του βεληνεκούς οι ανατροπές δεν προέρχονται πλέον από την «αριστερά», γιατί αυτή η τελευταία, σε όποια εκδοχή της, έχει καταντήσει συνώνυμη του «συστήματος»;
///
ΕΝΑ ΤΡΙΣΤΙΧΟ ΤΟΥ ΓΚΑΙΤΕ ΚΑΙ ΕΝΑ ΤΕΤΡΑΣΤΙΧΟ ΤΟΥ ΕΣΣΕ
Σ’ αυτόν τον κόσμο δεν υπάρχει ορθή οδός,
μάταιο αν είσαι άξιος και μάταιο συνετός,
θέλει να ’σαι πειθήνιος, να ’σαι μηδαμινός!
~.~
Παράξενο μες στην ομίχλη να τραβάς!
Πώς ξεχωρίζει κάθε θάμνος, κάθε βράχος,
δεν έχουν ταίρι εκεί οι κέδροι της πλαγιάς.
Καθένας είν’ μονάχος.
///
«Δις αφτερνooν ι σαυ α μoστ εχτραoρδιναρυ σιτε. Α πενγυιν υας ακτυαλλυ ενγαγεδ ιν σoδoμυ υπoν δε βoδυ oφ α δεαδ θρoατεδ βιρδ oφ ιτς oυν σπεσιες.» Ήταν το καλοκαίρι του 1911-12 όταν ο Τζωρτζ Μ. Λέβικ, φυσιοδίφης στην αποστολή του πλοιάρχου Σκόττ, έγραφε αυτές τις γραμμές για έναν πιγκουΐνο της Ανταρκτικής. Το σοκ που υπέστη πρέπει να ήταν τόσο μεγάλο, ώστε κράτησε τις σημειώσεις του στα ελληνικά – για να μην διαβάζονται εύκολα. Και πράγματι έμειναν ανέκδοτες για έναν αιώνα. Η σημερινή έρευνα επιβεβαιώνει τα όσα εκείνος πρώτη φορά παρατήρησε. Ομαδικοί βιασμοί και πράξεις νεκροφιλικές, σοδομισμοί και φόνοι λαγνείας, το ρεπερτόριο είναι μακρύ – και όχι μόνο μεταξύ πινγκουίνων. Δελφίνια, φώκιες, ενυδρίδες, φάλαινες και άλλα είδη προσφεύγουν συχνά σ’ αυτό, κάποτε το ένα εις βάρος του άλλου. Φαίνεται μάλιστα ότι η ένταση της βίας αυξάνει ανάλογα με τον βαθμό ευφυΐας του ζώου, με τα δελφίνια να στέκονται στην κορυφή της φιλήδονης φρίκης. «Είναι στη φύση των ανίσχυρων να ξυπνούν στους γύρω τους τον δαίμονα της καταστροφής.» (Κωστής Παπαγιώργης)
///
«Τρων για να ξερνάν, ξερνάν για να τρων». Έτσι περιγράφει τις συμποτικές συνήθειες των Ρωμαίων της εποχής του ο Σενέκας. Οι τότε καλοφαγάδες έστηναν, λέει, χρυσούς ανδριάντες στους μαγείρους τους, και κουζίνα υψηλή σήμαινε να μην έχει κάποιος ιδέα τι έχει μέσα το πιάτο του.
///
«Αν και το 2020 τα ελληνικά προϊόντα είχαν μερίδιο 72% επί του συνόλου των προμηθειών που έκαναν οι εγχώριες λιανεμπορικές επιχειρήσεις, το 2022 μειώθηκε στο 61%, το 2023 στο 59%, για να φθάσει το 2024 στο 36%!»
Την ίδια ακριβώς ημέρα που τα ελληνικά ΜΜΕ διερρήγνυαν τα ιμάτιά τους για τους δασμούς που επέβαλε ο Τραμπ για να προστατεύσει τους Αμερικανούς παραγωγούς, δημοσιευόταν, στα ψιλά φυσικά, και αυτή η είδηση. Συνέπεια…
///
«Η γνήσια ρίμα δεν είναι μέσο ποιητικό, είναι ένα «ναι» διαρκές και ολόψυχο που μ’ αυτό οι θεοί σφραγίζουν τα πιο αγνά μας αισθήματα.»
RAINER MARIA RILKE
///
Η πιο αποτρόπαια πόρτα στον Πύργο του Κυανοπώγωνα δεν είναι η τεχνητή, λεγόμενη, νοημοσύνη. Αλλά αυτή εδώ που, αν αληθεύουν κάποιες καινούργιες ανακοινώσεις, μόλις διαβήκαμε: η άλωση του τελευταίου άσυλου της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, η κατάργηση της μυστικότητας της σκέψης.
Από τη στιγμή που ένα εμφύτευμα σήμερα –αύριο ενδεχομένως μια εξ αποστάσεως ακτίνα– μπορεί να διαβάζει τον εγκέφαλό μας και να αρθρώνει σε ειπωμένο και ακουστό λόγο τα εξ υπαρχής ανείπωτα και ανήκουστα, ο άνθρωπος όπως τον γνωρίζουμε τετέλεσται.
Μη μας παραπλανά το ουμανιστικό προσωπείο που φορούν οι δεινοί εφευρέτες, ότι βοηθούν έτσι τους ανήμπορους. Κύριος εργοδότης τους θα είναι αύριο, ενδεχομένως ήδη είναι, οι αισχύλειες εξουσίες, το Κράτος και η Βία.
Thοughtcrime, εγκλήμα σκέψης, έτσι είχε βαφτίσει το πράγμα ο Όργουελ. Εμπρός στα κατορθώματα όμως που έχει να επιδείξει η τωρινή Σώτειρα Επιστήμη, η δυστοπία του «1984» μοιάζει με ευχάριστο περίπατο. Του λοιπού, κάθε ισχυρός του κόσμου τούτου θα έχει τη δυνατότητα να μας παρακολουθεί εφ’ όρου ζωής, και να μας πατάσσει προληπτικώς αν τα όσα σκεπτόμαστε τα κρίνει επικίνδυνα για τα συμφέροντά του. Από τώρα και στο εξής, πληρεξούσιος κηδεμόνας μας είναι η Μηχανή.
///
