Στην ανάλυση των εξεγέρσεων στη Γαλλία (από χθες που επεκτάθηκε στη Λωζάνη) συνεχίζει να ενεργοποιείται πεισματικά ένας παραπλανητικός ερμηνευτικός μηχανισμός. Συνεχίζουν να αντιπαραβάλλονται δύο ερμηνείες, που παραδοσιακά συνδέονται με την «αριστερά» και τη «δεξιά». Το πρώτο είναι μια οικονομική ανάγνωση που βλέπει στην εξέγερση μια αμφισβήτηση της δικής του συνθήκης φτώχειας και εκμετάλλευσης. Η δεύτερη είναι μια εθνο-πολιτισμική ανάγνωση που βλέπει στην εξέγερση μια αμφισβήτηση του αυτόχθονου πολιτισμού και κουλτούρας από μια διαφορετική εισαγόμενη κουλτούρα, που συνδέεται με τους μετανάστες. Το γεγονός ότι αυτές οι δύο ερμηνείες χρησιμοποιήθηκαν ως αντιθετικές και εναλλακτικές είναι ένα ακόμη παράδειγμα του γεγονότος ότι σήμερα οι κατηγορίες που καλλιεργούνται μονομερώς από δεξιά και αριστερά είναι ξεπερασμένες και άχρηστες. Είναι επίσης ένδειξη ολοένα και πιο διαδεδομένης κατηγορηματικής φτώχειας, η οποία αδυνατεί να ξεφύγει από τα αφηρημένα απλουστευμένα σχήματα. Πολλά πράγματα μένουν κρυφά και παραποιημένα με την υιοθέτηση αυτής της διπλής ανάγνωσης. Καταρχάς, αυτή η αποκλίνουσα ερμηνεία μας τυφλώνει στο γεγονός ότι το χρήμα, η οικονομική επιτυχία, σε κοινωνίες όπως αυτές του σύγχρονου φιλελεύθερου καπιταλισμού, αντιπροσωπεύουν την πρώτη μορφή κοινωνικής αναγνώρισης. Κάποιος αναγνωρίζεται ως πλήρης και νόμιμος εκπρόσωπος της κοινωνίας στο βαθμό που έχει ένα συγκεκριμένο εισόδημα. Αν το να είσαι στο πλευρό της οικονομικής αποτυχίας, της σχετικής φτώχειας, συμπίπτει, λίγο πολύ, με το να είσαι μη ιθαγενής (μετανάστης), είναι σαφές ότι θα αυτοπροσδιοριστεί ως ομάδα σε σταθερή κατάσταση κατωτερότητας ως εθνοτικά ή θρησκευτικά "άλλο" (αν και αυτός ο λόγος είναι εντελώς ενδεχόμενος). Δεύτερον, αυτή η δικέφαλη ανάγνωση αδυνατεί να δει πώς το χρήμα στις κοινωνίες μας δεν είναι ουσιαστικά μέσο για την επίτευξη βιοπορισμού, αλλά μέσο (και σύμβολο) εξουσίας. Στη διαμόρφωση των αξιών των φιλελεύθερων δημοκρατιών, δεν είναι ποτέ πρόβλημα η απόλυτη φτώχεια, αλλά η σχετική φτώχεια. Είναι σημαντικό ότι αυτές οι ταραχές συνήθως προωθούνται από μετανάστες δεύτερης γενιάς. (Αυτός, παρεμπιπτόντως, είναι ο λόγος που αυτό το στάδιο υποβάθμισης δεν έχει εμφανιστεί ακόμη στην Ιταλία: έχουμε να κάνουμε κυρίως με τη μετανάστευση πρώτης γενιάς). Οι μετανάστες πρώτης γενιάς προέρχονται από διαφορετικά πλαίσια αξιών που τους οδηγούν να εστιάσουν την προσοχή τους στην απόλυτη φτώχεια, μια παράμετρος στην οποία η μετάβαση από μια αναπτυσσόμενη χώρα σε μια βιομηχανοποιημένη χώρα αντιπροσωπεύει γενικά πρόοδο: υπάρχουν λιγότερες πιθανότητες να πεθάνουν από τις κακουχίες στα banlieues και στις φτωχές περιοχές της Βόρειας Αφρικής. Αλλά από τη στιγμή που οι δυτικές «αξίες» αφομοιωθούν, το να είσαι σταθερά στην πλευρά των χαμένων στον εύθυμο φιλελεύθερο ανταγωνισμό γίνεται αντιληπτό απλώς ως απαράδεκτη κατάχρηση. Τρίτον, αυτή η ανάγνωση ξεχνά ένα άλλο θεμελιώδες γεγονός, που έχει αναδειχθεί εδώ και αρκετό καιρό στις κοινωνικοοικονομικές αναλύσεις, δηλαδή το γεγονός ότι το σύστημα αξιών που βασίζεται στο ανταγωνιστικό μοντέλο του Homo Oeconomicus, δηλαδή στο άτομο κινείται μονοσήμαντα από τη μεγιστοποίηση του προσωπικού συμφέροντος. δημιουργεί συστηματικά και αναγκαστικά «παράσιτα των κανόνων» (free riders). Στην πραγματικότητα, οι κοινωνικοί κανόνες έχουν δύο πιθανές φύσεις: μπορεί να είναι κανόνες που καθοδηγούνται από το κέρδος ή κανόνες που καθοδηγούνται από μια κοινή αξία (ηθικοί κανόνες). Στα φιλελεύθερα-δημοκρατικά μοντέλα οι κανόνες που καθοδηγούνται από το κέρδος είναι κυρίαρχοι, σχεδόν μονοπωλιακά, και αυτοί οι κανόνες βασικά λένε ότι είναι χρήσιμο για όλους να σέβονται ορισμένους κανόνες (είναι χρήσιμο να πληρώνουν φόρους επειδή τότε είναι διαθέσιμες οι δημόσιες υπηρεσίες, είναι χρήσιμο να πληρώστε το εισιτήριο του λεωφορείου γιατί έτσι υπάρχει δημόσια συγκοινωνία κ.λπ.). Εκτός από το ότι αν το κίνητρο είναι χρησιμότητα, μπορεί να αυξηθεί περαιτέρω η χρησιμότητα μου εάν καταφέρω να ξεφύγω από τον κανόνα ιδιωτικά: αν δεν πληρώσω φόρους, οι υπηρεσίες συνεχίζουν να υπάρχουν επειδή πληρώνουν άλλοι, και εγώ έχω μόνο πλεονεκτήματα. Επομένως, έχω κίνητρο να ακολουθώ τους κανόνες που βασίζονται στο κέρδος μόνο εφόσον οι ζημιές που μπορεί να προκύψουν σε εμένα από την παραβίασή τους είναι χειρότερες από τα οφέλη που αποκομίζω από την παραβίαση. Αλλά αυτό έχει μια άμεση συνέπεια: όσο λιγότερα έχω να χάσω, τόσο πιο πιθανό θα είναι να παραβιάσω αυτούς τους κανόνες. Αυτό σημαίνει ότι οι παραβιάσεις κανόνων που βασίζονται στο κέρδος σε μια φιλελεύθερη κοινωνία θα τείνουν να ξεσπούν οπουδήποτε υπάρχουν περισσότεροι παράγοντες με λίγα ή τίποτα να χάσουν.
Στα φιλελεύθερα-δημοκρατικά μοντέλα οι κανόνες που καθοδηγούνται από το κέρδος είναι κυρίαρχοι, σχεδόν μονοπωλιακά, και αυτοί οι κανόνες βασικά λένε ότι είναι χρήσιμο για όλους να σέβονται ορισμένους κανόνες (είναι χρήσιμο να πληρώνουν φόρους επειδή τότε είναι διαθέσιμες οι δημόσιες υπηρεσίες, είναι χρήσιμο να πληρώστε το εισιτήριο του λεωφορείου γιατί έτσι υπάρχει δημόσια συγκοινωνία κ.λπ.). Εκτός από το ότι αν το κίνητρο είναι χρησιμότητα, μπορεί να αυξηθεί περαιτέρω η χρησιμότητα μου εάν καταφέρω να ξεφύγω από τον κανόνα ιδιωτικά: αν δεν πληρώσω φόρους, οι υπηρεσίες συνεχίζουν να υπάρχουν επειδή πληρώνουν άλλοι, και εγώ έχω μόνο πλεονεκτήματα. Επομένως, έχω κίνητρο να ακολουθώ τους κανόνες που βασίζονται στο κέρδος μόνο εφόσον οι ζημιές που μπορεί να προκύψουν σε εμένα από την παραβίασή τους είναι χειρότερες από τα οφέλη που αποκομίζω από την παραβίαση. Αλλά αυτό έχει μια άμεση συνέπεια: όσο λιγότερα έχω να χάσω, τόσο πιο πιθανό θα είναι να παραβιάσω αυτούς τους κανόνες. Αυτό σημαίνει ότι οι παραβιάσεις κανόνων που βασίζονται στο κέρδος σε μια φιλελεύθερη κοινωνία θα τείνουν να ξεσπούν οπουδήποτε υπάρχουν περισσότεροι παράγοντες με λίγα ή τίποτα να χάσουν. Ταυτόχρονα οι κανόνες που βασίζονται στο χρήσιμο που χαρακτηρίζουν τη Δύση μπαίνουν σε σύγκρουση -μοιραία χαμένοι- με τους ηθικούς κανόνες που εξαρτώνται από μια παράδοση ή μια κοινοτική βάση. Και αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό σε λαϊκά πλαίσια και ακόμη περισσότερο σε λαϊκά πλαίσια με εξωφιλελεύθερη πολιτιστική καταγωγή (για παράδειγμα ισλαμική, αλλά ισχύει για κάθε θρησκεία και κάθε κοινοτική κουλτούρα). Οι κανόνες του κέρδους μπορούν εύκολα να παραβιαστούν εάν είναι χρήσιμο να γίνει κάτι τέτοιο. Οι ηθικοί κανόνες, από την άλλη, ορίζουν το άτομό σας, την κατάστασή σας και δεν μπορούν να παραβιαστούν ανάλογα με τις ευκαιρίες. Αυτό δημιουργεί ένα διπλό ίχνος: αφενός οι κανόνες «δικοί μας» της οριακής υποομάδας, απαράβατοι και συχνά ενισχυμένοι με δραστικές κυρώσεις, και από την άλλη οι κανόνες «συστήματος», διαπραγματεύσιμοι και κατά βάση πλασματικοί. Και είναι εδώ που το εξωδυτικό (εξωφιλελεύθερο) υπόβαθρο επικαλύπτεται και πάλι με την ενδεχόμενη πραγματικότητα αυτών των ομάδων εκτός κάστας. Οι μετανάστες δεύτερης γενιάς ζουν συνήθως σε συνθήκες διχασμένων αξιών. Από τη μία πλευρά, η κοινότητα και η θρησκευτική παράδοση από την οποία προέρχονται οι αυτόχθονες, προστιθέμενη στο αναγκαστικά κοινοτικό πλαίσιο στο οποίο βρίσκονται στα προάστια, τους παρέχει μια διάσταση του ανήκειν και των ηθικών κανόνων που πρέπει να γίνονται σεβαστοί εντός της ομάδας τους. στις δικές τους γειτονιές. (Δεν πρέπει να φανταστεί κανείς ιδιαίτερα περίτεχνα πράγματα, αλλά όλες αυτές οι περιφερειακές υποκουλτούρες παράγουν κώδικες και κανόνες πίστης και εσωτερικής συνύπαρξης, η παραβίαση των οποίων τιμωρείται όχι από τα δικαστήρια, αλλά με πολύ πιο γρήγορους τρόπους.) Από την άλλη, η έκθεση στην κουλτούρα ο κυρίαρχος φιλελεύθερος στον οποίο είναι βυθισμένοι δημιουργεί έναν χώρο πλασματικών κανόνων (τους νόμους του κράτους) στους οποίους δεν αναγνωρίζουν καμία εξουσία και τον οποίο όποιος είναι ικανός να παραβιάσει επικερδώς ενθαρρύνεται να το κάνει. Σε αυτό το πλαίσιο, ο ισλαμικός εξτρεμισμός που είδαμε να λειτουργεί στις επιθέσεις στη Γαλλία, το Ηνωμένο Βασίλειο, το Βέλγιο, την Ισπανία κ.λπ. μπορεί επίσης να προκύψει ως υποπροϊόν. Εδώ ένα Ισλάμ που επιστρέφει αναλαμβάνει το ρόλο μιας ηθικά βασισμένης εσωτερικής ρύθμισης της κοινότητας σε αντίθεση με τους πλασματικούς κανόνες του κράτους. Αλλά θα ήταν λάθος να πιστεύουμε ότι εδώ βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια αντίθεση μεταξύ της «ισλαμικής θρησκείας» και των «δυτικών αξιών». Όσοι τροφοδοτούν αυτή την ανάγνωση φανταζόμενοι μια επανέκδοση του αγώνα «Χριστιανισμός εναντίον Ισλάμ» δημιουργούν και πάλι, ίσως ασυνείδητα, μια ψευδή ανάγνωση που μεγεθύνει τον εθνοπολιτισμικό παράγοντα για να αφαιρέσει τον κοινωνικο-οικονομικό. Το αρχικό λάθος έγκειται σε μια συγκεκριμένη δυτική ιδεολογία, η οποία τροφοδοτείται με εργαλεία επειδή είναι οικονομικά χρήσιμη: αυτή η ιδεολογία φαντάζεται ότι δεν υπάρχουν πραγματικά πολιτισμικές, εθνοτικές, παραδοσιακές διαφορές που να έχουν αυτόνομο νόημα. φανταστείτε ότι όλοι θα διαλυθούν αυτόματα τη στιγμή που θα έρθουν σε επαφή με την ανώτερη οικουμενική κουλτούρα της Δύσης. Αυτή η αυτάρεσκη και αλαζονική ιδεολογία προώθησε, και συνεχίζει να προωθεί, τους μεταναστευτικούς μηχανισμούς ως οικονομικό αγαθό (και βραχυπρόθεσμα) που προορίζεται να δημιουργήσει μια αρμονική κοινωνία που χαρακτηρίζεται από πολυπολιτισμική ζωντάνια. Αυτό το ειρωνικό, αλαζονικό και υποκριτικό όραμα σαρώνει συστηματικά ένα θεμελιώδες γεγονός κάτω από το χαλί, ότι ακριβώς στις κοινωνίες μας οι μηχανισμοί του ανταγωνισμού της αγοράς δημιουργούν δομικά κατακερματισμό, αποκλεισμό και εκμετάλλευση και ότι η μετανάστευση χρησιμεύει πρωτίστως ως φραγμός για τον μετριασμό αυτής της δυναμικής για τους εσωτερικούς. («Θέλετε να έχετε τη σύνταξη? Χρειαζόμαστε νεανικό αίμα που να λειτουργεί χωρίς υποθέσεις». - «Θέλετε το παιδί σας να έχει τις προοπτικές που είχατε εσείς; Χρειαζόμαστε κάποιον να μαζέψει τις ντομάτες και να αδειάσει τους βόθρους χωρίς να τραβήξει την προσοχή.") Προφανώς πρόκειται για πλασματικές, στιγμιαίες λύσεις, που δεν αλλάζουν τίποτα στη δομική τάση του συστήματος, που προχωρά προς τη συγκέντρωση του χρήματος εξουσίας σε λίγα χέρια και προς την προλεταριοποίηση όλο και πιο μεγάλων τμημάτων του πληθυσμού. Όμως ο καπιταλισμός –και οι φιλελεύθερες δημοκρατικές κοινωνίες των οποίων είναι η ραχοκοκαλιά– ζουν βραχυπρόθεσμα και βραχυπρόθεσμα. Και όλα τα άλλα είναι βαρετά μέχρι να καεί το αυτοκίνητό σας.
(Ενάντια στις «δεξιές» και «αριστερές» αναγνώσεις των ταραχών στη Γαλλία από τον Andrea Zhok στο Sfero Δημοσιεύθηκε 2 Ιουλίου 2023 στις 12:31) - Ο Andrea Zhok είναι Ιταλός φιλόσοφος και ακαδημαϊκός, καθηγητής Φιλοσοφικής Ανθρωπολογίας και Ηθικής Φιλοσοφίας.
' xlink:href='%23b'/%3e%3cuse fill='black' filter='url(%23c)' xlink:href='%23b'/%3e%3cpath fill='white' d='M12.162 7.338c.176.123.338.245.338.674 0 .43-.229.604-.474.725a.73.73 0 01.089.546c-.077.344-.392.611-.672.69.121.194.159.385.015.62-.185.295-.346.407-1.058.407H7.5c-.988 0-1.5-.546-1.5-1V7.665c0-1.23 1.467-2.275 1.467-3.13L7.361 3.47c-.005-.065.008-.224.058-.27.08-.079.301-.2.635-.2.218 0 .363.041.534.123.581.277.732.978.732 1.542 0 .271-.414 1.083-.47 1.364 0 0 .867-.192 1.879-.199 1.061-.006 1.749.19 1.749.842 0 .261-.219.523-.316.666zM3.6 7h.8a.6.6 0 01.6.6v3.8a.6.6 0 01-.6.6h-.8a.6.6 0 01-.6-.6V7.6a.6.6 0 01.6-.6z'/%3e%3c/g%3e%3c/svg%3e){kind=small}
